Słownik
Przez zmiany klimatu rozumie się zmianę wartości średnich i/lub zmienności jego elementów, utrzymujące się przez dłuższy okres, najczęściej dziesięciolecia lub dłużej. Zmiany klimatu mogą być następstwem zarówno naturalnych procesów wewnętrznych, jak i wymuszenia zewnętrznego lub trwałych zmian antropogenicznych w składzie atmosfery, lub w użytkowaniu gruntów. Warto zauważyć, że Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) w swoim artykule 1 definiuje zmianę klimatu jako: „zmianę w klimacie spowodowaną pośrednio lub bezpośrednio działalnością człowieka, która zmienia skład atmosfery ziemskiej i która jest odróżniana od naturalnej zmienności klimatu obserwowanej w porównywalnych okresach”. Konwencja rozróżnia więc zmiany klimatu spowodowane działaniami człowieka zmieniającymi skład atmosfery od zmian klimatu wskutek czynników naturalnych. Zobacz także: Zmienność klimatu.
Obszar, z którego wody spływają do jednego wspólnego zbiornika (rzeki, jeziora, bagna).
Dominująca koncepcja gospodarowania zasobami wodnymi, która nie została jeszcze jednoznacznie zdefiniowana. IWRM opiera się na czterech zasadach, sformułowanych podczas Międzynarodowej Konferencji nt. Wody i Środowiska w Dublinie w 1992 roku: 1) słodka woda jest skończonym i czułym na zagrożenia zasobem, niezbędnym do życia, rozwoju i dla środowiska; 2) rozwój i zarządzanie zasobami wodnymi powinno być efektem współpracy na zasadzie współuczestnictwa, obejmującej użytkowników, planistów i strategów na wszystkich szczeblach; 3) kobiety odgrywają ważną rolę w zakresie zaopatrzenia, gospodarowania i zabezpieczenia wody; 4) woda posiada wartość gospodarczą niezależnie od sposobu jej wykorzystania i powinna być traktowana jako towar w znaczeniu ekonomicznym.
Ogół możliwości, zasobów i instytucji danego kraju lub regionu, do wdrożenia efektywnych środków adaptacji.
Sadzenie nowych lasów na terenach poprzednio niezalesionych (przez co najmniej 50 lat). Więcej na temat terminu las i związanych z nim pojęć, takich jak zalesianie, ponowne zalesianie i wylesianie patrz w raporcie IPCC w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (IPCC Report on Land Use, Land-Use Change and Forestry, 2000). Zobacz także raport dotyczący definicji i wariantów metodycznych inwentaryzacji emisji bezpośrednio spowodowanej działalnością ludzką prowadzącą do degradacji lasów i niszczenia innych formacji roślinnych (Definitions and Methodological Options to Inventory Emissions from Direct Human-induced Degradation of Forests and Devegetation of Other Vegetation Types – IPCC, 2003).
Reprodukcyjne, masowe wystąpienie glonów w jeziorach, rzekach lub oceanach.
Stopień występowania chorób lub innych dolegliwości zdrowotnych w społeczeństwie, biorący pod uwagę stopień zachorowań charakterystyczny dla wieku. Wskaźniki zachorowalności obejmują przypadki powszechnie występujących chorób chronicznych, stopień hospitalizacji, konsultacje w ramach opieki zdrowotnej podstawowej, dni zwolnienia chorobowego (tzn. dni nieobecności w pracy) i zakres czasowy i przestrzenny rozpowszechniania się symptomów choroby.
Korzyści płynące ze strategii wdrażanych z różnych powodów w tym samym czasie, przy założeniu, że większość strategii sprzyjających zapobieganiu emisji gazów cieplarnianych została opracowana na podstawie innych, równie istotnych przesłanek (związanych np. z celami rozwoju, zrównoważeniem i sprawiedliwością).
Wypełnianie zobowiązań określa, czy i w jakim stopniu kraje stosują się do postanowień porozumienia. Wypełnianie zobowiązań zależy od wdrażania przyjętych strategii oraz od tego, czy stosowane są odpowiednie do nich środki. Wypełnianie zobowiązań jest stopniem, w jakim strony, których działanie jest przedmiotem porozumienia, samorządy lokalne, przedsiębiorstwa, organizacje i poszczególne osoby stosują się do przyjętych zobowiązań.
Przekształcenie lasu w teren niezalesiony. Więcej na temat terminu las i związanych z nim pojęć, takich jak zalesianie, ponowne zalesianie i wylesianie w raporcie IPCC w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (IPCC Report on Land Use, Land-Use Change and Forestry, 2000). Zobacz także raport dotyczący definicji i wariantów metodycznych inwentaryzacji emisji bezpośrednio spowodowanej działalnością ludzką prowadzącą do degradacji lasów i niszczenia innych formacji roślinnych (Report on Definitions and Methodological Options to Inventory Emissions from Direct Human-induced Degradation of Forests and Devegetation of Other Vegetation Types – IPCC, 2003).
Wymarcie wszystkich przedstawicieli danego gatunku biologicznego.
Wypieranie słodkich wód powierzchniowych lub wód podziemnych przez nacierające wody słone, o większej gęstości. Zjawisko to występuje zazwyczaj na obszarach przybrzeżnych i estuariach z powodu mniejszego wpływu czynników lądowych (np. zmniejszonego odpływu i związanego z tym ponownego zasilania wód podziemnych, lub nadmiernego wycofywania się wód z warstw wodonośnych) lub zwiększenia wpływu czynników morskich (np., względnego podniesienia poziomu morza).
W raportach IPCC wrażliwość systemu klimatycznego w stanie równowagi odnosi się do zrównoważonej zmiany średniej rocznej globalnej temperatury przy powierzchni Ziemi będącej skutkiem podwojenia ekwiwalentnego stężenia dwutlenku węgla. Ze względu na ograniczenia obliczeniowe wrażliwość systemu klimatycznego w stanie równowagi w modelu klimatycznym jest zazwyczaj określana przez model ogólnej cyrkulacji atmosfery sprzężony z modelem oceanicznym (modelem warstwy mieszania), ponieważ wrażliwość zrównoważonego systemu klimatycznego jest w dużej mierze determinowana przez procesy atmosferyczne. Wydajne modele są w stanie osiągnąć równowagę z dynamicznym oceanem. Przejściowa odpowiedź klimatu jest to zmiana globalnej temperatury przy powierzchni Ziemi, w złożonym eksperymencie wzrostu CO2 z wykorzystaniem sprzężonego (atmosfera + ocean) modelu globalnego, uśredniana dla okresu dwudziestoletniego w momencie podwojenia się stężenia atmosferycznego dwutlenku węgla. Jest miarą siły i szybkości odpowiedzi temperatury przy powierzchni Ziemi na wymuszenie związane z obecnością gazów cieplarnianych.
Stopień wrażliwości określa poziom, przy którym system ulega wpływom, zarówno korzystnym jak i niekorzystnym, wskutek zmienności klimatu lub zmianie klimatu. Efekt może być bezpośredni (np. zmiana wielkości plonów w stosunku do zmiany średniej temperatury, jej zmienności lub zakresu) lub pośredni (np. szkody spowodowane częstszym występowaniem powodzi na skutek podniesienia poziomu morza). Niniejsza koncepcja wrażliwości nie może być mylona z wrażliwością klimatu, którą zdefiniowano osobno powyżej.
Tymczasowe podniesienie poziomu morza w określonym miejscu, spowodowane ekstremalnymi warunkami meteorologicznymi (niskie ciśnienie atmosferyczne i/lub silne wiatry). Wezbranie sztormowe jest definiowane jako nadwyżka w stosunku do poziomu oczekiwanego, wynikającego jedynie ze zmienności pływowej w danym czasie i miejscu.
Użytkowanie gruntów odnosi się do wszelkich planów, działań i podjętych kroków na danym terenie (zespół działań ludzkich). Pojęcie użytkowanie gruntów jest również używane do określenia społecznych i ekonomicznych cele gospodarowania terenem (np. koszenie, pozyskiwanie drewna i ochrona). Zmiany użytkowania gruntów odnoszą się do zmian w wykorzystywaniu i zarządzaniu gruntami przez ludzi, które mogą prowadzić do zmian pokrycia terenu. Zmiany pokrycia terenu i użytkowania gruntów mogą mieć wpływ na albedo powierzchni Ziemi, ewapotranspirację, źródła i pochłaniacze gazów cieplarnianych oraz inne właściwości systemu klimatycznego; mogą więc mieć wpływ na wymuszenie radiacyjne i/lub mogą w inny sposób oddziaływać na klimat, lokalnie lub globalnie. Zobacz także: Raport w sprawie użytkowania gruntów, zmiany w użytkowaniu gruntów i leśnictwa (Report on Land Use, Land-Use Change, and Forestry – IPCC, 2000).
Przekształcenie terenu ze stanu naturalnego lub zorganizowanego stanu naturalnego (takiego jak w przypadku terenów rolniczych) w tereny miejskie (miasta); proces, którego siłą napędową jest migracja ludności ze wsi do miasta, w wyniku której zwiększa się procent ludności mieszkającej w jednostkach osadniczych, zwanych ośrodkami miejskimi.
Wymiana wiedzy, urządzeń wraz z oprogramowaniem, pieniędzy oraz towarów między zainteresowanymi stronami, która prowadzi do rozprzestrzeniania się technologii w celu adaptacji lub łagodzenia skutków. Określenie to zawiera zarówno dyfuzję technologii jak i współpracę technologiczną w kraju i na poziomie międzynarodowym.
Temperatura gruntu przy powierzchni (zazwyczaj na głębokość 10 cm).
Średni poziom morza jest zazwyczaj definiowany jako średni względny poziom morza w okresie, takim jak miesiąc lub rok, wystarczająco długim, aby uśrednić zdarzenia krótkotrwałe, przejściowe takie jak fale lub pływy. Względny poziom morza jest mierzony przez pływomierz z uwzględnieniem terenu, na którym się on znajduje. Zobacz: Zmiana poziomu morza/podniesienie poziomu morza.
Stopień występowania zgonów w społeczeństwie; w obliczeniach śmiertelności bierze się pod uwagę stopień śmiertelności charakterystyczny dla wieku co umożliwia kalkulację oczekiwanej długości życia oraz zakres występowania przedwczesnych zgonów.
Zbiór reguł lub zasad dopuszczających do działania lub określających funkcjonowanie produktu (np. w zakresie oceny klasyfikacji, wymiarów, cech charakterystycznych, metod testowania i zasad użytkowania). Standardy produktu, technologii lub wykonania określają minimalne wymagania odnośnie produktów i technologii. Wprowadzone standardy nakładają obowiązek redukcji emisji gazów cieplarnianych związanych z wytwarzaniem i użytkowaniem produktów i/lub stosowaniem określonych technologii.
Każdy system, w którym organizacje społeczne odgrywają główną rolę. Często, choć nie zawsze, pojęcie to jest synonimem społeczeństwa lub systemu społecznego, np. system rolniczy, system polityczny, system technologiczny, system gospodarczy; wszystkie zgodnie ze znaczeniem Czwartego Raportu Oceniającego, są systemami ludzkimi.
System klimatyczny jest wysoce złożonym systemem. Składa się on z 5 głównych elementów: atmosfery, hydrosfery, kriosfery, powierzchni lądowej i biosfery, oraz z interakcji między nimi. System klimatyczny ewoluuje w czasie pod wpływem swojej własnej, wewnętrznej dynamiki a także z powodu wymuszeń zewnętrznych, takich jak erupcje wulkaniczne, zmiany aktywności słonecznej lub wymuszenia antropogeniczne, np. zmieniający się skład atmosfery oraz zmiany użytkowania gruntów.
W ogólnym znaczeniu susza jest „przedłużającym się brakiem lub wyraźnym niedoborem opadów”, „niedoborem objawiającym się deficytem wody dla niektórych działalności lub grup”, lub „okresem szczególnie suchej pogody pozbawionej opadów, powodującej poważne zachwianie równowagi hydrologicznej” (Heim, 2002). Susza rolnicza – odnosi się do deficytu wilgoci na głębokości około 1 metra gleby (strefa korzeniowa), przyczyniającego się do spadku wydajności upraw, susza meteorologiczna – to głównie dłuższy niedobór opadów, susza hydrologiczna zaś jest związana z niższym niż zazwyczaj poziomem przepływu cieków wodnych, poziomem jezior i wód podziemnych. Megasusza jest zjawiskiem rozszerzającym się, trwającym znacznie dłużej niż susza normalna, najczęściej dekadę lub więcej.
Obszar lądowy z niskimi opadami, nieprzekraczającymi 250 mm rocznie.
Państwo znajduje się w stresie wodnym, jeżeli dostępne zasoby świeżej wody w odniesieniu do poboru tej wody stanowią ważną barierę rozwoju. Przy ocenach globalnych, dorzecza dotknięte stresem wodnym często charakteryzowane są dostępnością wód na osobę poniżej 1000 m3/rok (w oparciu o średni długoterminowy odpływ). Pobór przekraczający 20% zaopatrzenia w odnawialne źródła wody jest również stosowany jako wskaźnik stresu wodnego. Uprawy są dotknięte stresem wodnym, jeżeli dostępna woda w glebie, a zatem rzeczywista ewapotranspiracja, wynosi mniej niż potencjalne zapotrzebowanie w wyniku ewapotranspiracji.
Mechanizm interakcji między procesami zachodzącymi w systemie klimatycznym nazywany jest sprzężeniem zwrotnym klimatu, jeśli rezultat procesu początkowego pociąga za sobą zmiany w drugim procesie, który z kolei wpływa na pierwszy. Pozytywne sprzężenie zwrotne polega na intensyfikacji procesu początkowego; negatywne zaś na jego osłabieniu.
Wszelkie skutki wpływu zmian klimatu zebrane z sektorów i/lub regionów. Zagregowanie skutków wymaga wiedzy (lub przyjęcia założeń) na temat ich względnego znaczenia w różnych sektorach i regionach. Do mierników skutków zagregowanych należy np. ogólna liczba ludności dotkniętej zmianami lub całkowite koszty ekonomiczne.
Wpływ zmian klimatu na systemy ludzkie i naturalne. W zależności od tego czy uwzględnia się proces adaptacji, rozróżnia się potencjalne i inne skutki wpływu zmiany klimatu:
– skutki potencjalne: dotyczą przewidywanej zmiany klimatu, nie obejmują adaptacji.
– skutki inne: uwzględniające również adaptację.
Zobacz także: skutki zagregowane, skutki pozarynkowe.
Skutki wpływu na ekosystemy lub dobrobyt społeczny niedające się łatwo przedstawić za pomocą wielkości pieniężnych, np. zwiększone ryzyko przedwczesnej śmierci lub zwiększenie liczby ludzi zagrożonych głodem.
Klimat może ulegać zmianom w odniesieniu do różnych skal przestrzennych i czasowych. Skale przestrzenne wahają się od lokalnych (poniżej 100 tys. km2) poprzez regionalne (od 100 tys. do 10 mln km2) do kontynentalnych (od 10 do 100 mln km2). Skale czasowe wahają się od sezonowych do geologicznych (aż po setki milionów lat).
Scenariusze emisyjne SRES są scenariuszami opracowanymi przez Nakičenoviča i Swarta (2000) i są wykorzystywane między innymi jako baza dla projekcji zmian klimatycznych w Czwartym Raporcie Oceniającym IPCC. Następujące terminy są istotne z punktu widzenia lepszego zrozumienia struktury oraz wykorzystania zbioru scenariuszy SRES.
Rodzina scenariuszy: scenariusze mające podobne założenia demograficzne, społeczne, ekonomiczne oraz technologiczne. Cztery rodziny scenariuszy obejmują zestawy: A1, A2, B1 oraz B2.
Scenariusz objaśniający: ilustruje każdą z sześciu grup scenariuszy, które przedstawiono w Podsumowaniu dla Decydentów opracowanym przez Nakičenoviča i in. (2000). Zawierają one cztery skorygowane „wskaźniki scenariuszy” dla grup A1B, A2, B1, B2 oraz dwa dodatkowe dla grup A1FI oraz A1T. Wszystkie grupy scenariuszy są równie pewne.
Scenariusz wskaźnikowy: został zaproponowany jako przykład określonej rodziny scenariuszy, zamieszczony został na stronie internetowej SRES. Wybór wskaźników bazował na wstępnych analizach ilościowych, które w najlepszy sposób przedstawiały przebieg procesów oraz cechach określonych modeli. Wskaźniki nie są bardziej prawdopodobne niż inne scenariusze, ale są uważane przez zespół przygotowujący SRES jako lepiej odpowiadające konkretnemu opisowi scenariusza. Są one zawarte w poprawionej formie w publikacji (Nakičenovič, Swart, 2000). Scenariusze te poddane zostały najsurowszym ocenom całego zespołu i poprzez proces otwartych recenzji. Zostały one również wybrane by zilustrować dwie inne grupy scenariuszy.
Scenariusz/e opisowy/e: narracyjny opis scenariusza (rodziny scenariuszy) podkreślający jego/ich główne cechy, związki między przyczynami zmian oraz dynamiką ich rozwoju.
Prawdopodobna, nierzadko uproszczona prezentacja przyszłego klimatu, oparta na wewnętrznie spójnym zbiorze zależności w systemie klimatu, która została skonstruowana na wyraźny użytek badań potencjalnych konsekwencji antropogenicznej zmiany klimatu, często służąca jako dane początkowe w modelach oddziaływania. Projekcje klimatu często służą zaś jako surowy (nieprzetworzony) materiał do tworzenia scenariuszy klimatycznych, te jednak na ogół wymagają dodatkowych informacji, np. o obecnie obserwowanym klimacie. Scenariusz zmian klimatu stanowi różnicę między scenariuszem klimatycznym a obecnym klimatem.
Prawdopodobna prezentacja przyszłych zmian emisji substancji potencjalnie radiacyjnie aktywnych (np. gazy cieplarniane, aerozole), oparta na spójnym zbiorze założeń dotyczących sił napędowych (takich jak rozwój demograficzny i społeczno-gospodarczy, postęp technologiczny) i ich kluczowych zależności. Scenariusze koncentracji, wydzielone ze scenariuszy emisji, są wykorzystywane jako dane wyjściowe do modeli klimatycznych w procesie tworzenia projekcji klimatu. Zaprezentowany w raporcie IPCC (1992) zbiór scenariuszy emisji wykorzystano jako podstawę projekcji klimatu w raporcie IPCC z roku 1996. Te scenariusze emisji są określane jako scenariusze IS92. W raporcie specjalnym IPCC dotyczącym scenariuszy emisji (IPCC Special Report on Emission Scenarios, Nakičenovič and Swart, 2000) zostały opublikowane nowe scenariusze, tzw. scenariusze SRES. Wyjaśnienie terminów pokrewnych można znaleźć pod hasłem scenariusze SRES.
Prawdopodobny, często uproszczony opis przyszłości, oparty na wewnętrznie spójnym zestawie założeń odnośnie sił sprawczych i kluczowych związków. Scenariusze mogą wynikać z projekcji, często jednak bazują na dodatkowych informacjach z innych źródeł, niekiedy towarzyszy im fabuła narracyjna. Zobacz także: Scenariusze SRES; Scenariusz klimatyczny; Scenariusze emisji.
Całkowita różnorodność wszystkich organizmów i ekosystemów w różnych wymiarach przestrzennych (od genów do wszystkich biomów).
W powiązaniu z podnoszeniem poziomu morza, termin ten odnosi się do wzrostu objętości wody (oraz zmniejszenia gęstości wody), wynikającego z jej ogrzewania. Ogrzewanie oceanu prowadzi do zwiększenia objętości wody a tym samym do podniesienia się poziomu wody. Patrz: Zmiana poziomu morza.
Region jest obszarem o określonych cechach geograficznych i klimatologicznych. Na klimat regionu wpływają regionalne lub lokalne wymuszenia, takie jak topografia, sposób użytkowania gruntów, jeziora itp., jak również oddziaływania odległe ze strony innych regionów.
Konwencja ta została przyjęta 9 maja 1992 roku w Nowym Jorku i podpisana podczas Szczytu Ziemi w 1992 roku w Rio de Janeiro przez ponad 150 państw oraz Wspólnotę Europejską. Jej nadrzędnym celem jest „doprowadzenie (…) do ustabilizowania koncentracji gazów cieplarnianych w atmosferze na poziomie, który zapobiegłby niebezpiecznej antropogenicznej ingerencji w system klimatyczny”. Konwencja zawiera zobowiązania dla wszystkich jej Stron. Zgodnie z postanowieniami Konwencji Państwa-Strony wymienione w załączniku I (wszystkie państwa należące do OECD w roku 1990 oraz państwa o gospodarkach w okresie przejściowym) mają za zadanie powrócić do roku 2000 do poziomu emisji gazów cieplarnianych nieobjętych Protokołem Montrealskim z roku 1990. Konwencja weszła w życie w marcu 1994 roku. Patrz: Protokół z Kioto.
Przewidywanie klimatu lub prognozowanie klimatu jest wynikiem próby oszacowania rzeczywistej ewolucji klimatu w przyszłości, np. sezonowo, rocznie lub w dłuższym przedziale czasowym. Ponieważ przyszłe zmiany systemu klimatycznego mogą być wysoce wrażliwe na warunki początkowe, takie przewidywania mają zazwyczaj charakter probabilistyczny. Zobacz także: Projekcja klimatu, Scenariusz klimatyczny.
Objętość wody przepływającej w korycie rzecznym wyrażana np. w m3/s. Synonim przepływ rzeczny.
Promieniowanie elektromagnetyczne emitowane przez Słońce. Określane niekiedy również mianem promieniowania krótkofalowego. Promieniowanie słoneczne posiada charakterystyczny zakres długości fal (widmo) określanych przez temperaturę Słońca, osiągającą wyższe wartości dla widzialnych długości fal.
Wykorzystanie ciepła odpadowego z elektrociepłowni. Ciepło może, np. pochodzić z turbin parowych lub z gorących gazów odlotowych pozyskiwanych z turbin gazowych i wykorzystywane być w celach przemysłowych i grzewczych w budownictwie. CHP jest znana również jako współwytwarzanie.
Ocena prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia lub wyniku wszędzie tam, gdzie można je oszacować za pomocą teorii prawdopodobieństwa.
Protokół z Kioto do Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) został przyjęty w 1997 roku w Kioto w Japonii podczas Trzeciej Sesji Konferencji Stron Konwencji (COP). Zawiera on, podobnie jak UNFCCC, prawnie wiążące zobowiązania. Kraje wymienione w załączniku B protokołu (większość państw Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz kraje z gospodarką w okresie przejściowym) zobowiązały się do zmniejszenia swoich antropogenicznych emisji gazów cieplarnianych (dwutlenku węgla, metanu, podtlenku azotu, fluorowęglowodorów, perfluorowęglowodorów oraz sześciofluorku siarki) przynajmniej o 5% w stosunku do poziomu z 1990 roku w okresie rozliczeniowym od 2008 do 2012 roku. Protokół z Kioto wszedł w życie z dniem 16 lutego 2005 roku.
Projekcja reakcji systemu klimatycznego na emisje lub scenariusze koncentracji gazów cieplarnianych i aerozoli, lub scenariusze wymuszenia radiacyjnego, często bazują na symulacjach modeli klimatycznych. Projekcje klimatu odróżnia się od przewidywań klimatu, aby podkreślić, że projekcje klimatyczne zależą od wykorzystywanych scenariuszy emisji/koncentracji/wymuszeń radiacyjnych, które opierają się na założeniach dotyczących np. przyszłego rozwoju społeczno-ekonomicznego i technologicznego, które mogą, lecz nie muszą dojść do skutku. Projekcje te obarczone są przez to znaczną niepewnością.
Produkt Krajowy Brutto (PKB) jest pieniężną wartością wszystkich towarów i usług wytworzonych w obrębie danego kraju.
Porozumienie między rządowym organem władzy a jedną ze stron lub wieloma prywatnymi stronami zawarte dla osiągnięcia celów środowiskowych lub dla poprawy stanu środowiska ponadto tego co wynika z wypełnienia zobowiązań prawnie uregulowanych. Nie wszystkie porozumienia dobrowolne są naprawdę dobrowolne; niektóre przewidują nagrody i/lub kary związane z zawieraniem tych porozumień lub z osiągnięciem zobowiązań.
W rozumieniu Ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) kierunki polityki są wytyczane i/lub przyjmowane przez rząd – często w powiązaniu ze sferą biznesu i przedstawicielami różnych gałęzi przemysłu w obrębie kraju, względnie z innymi krajami, aby przyspieszyć działania łagodzące i adaptacyjne. Przykładem polityki są: podatki nakładane na węgiel lub inne źródła energii, standardy efektywności zużycia paliw w pojazdach samochodowych itp. Wspólna i skoordynowana lub zharmonizowana polityka odnosi się do polityki przyjmowanej wspólnie przez strony.
Sezonowa akumulacja wolno topniejącego śniegu.
Podatność to stopień do jakiego system jest wrażliwy na zmiany klimatu oraz stopień zdolności do poradzenia sobie z ich negatywnymi skutkami, w tym ze skutkami zmienności klimatu oraz stanami ekstremalnymi. Podatność jest funkcją rodzaju, nasilenia i szybkości zmian klimatu oraz zróżnicowanych warunków, na które narażony jest system, zależy od jego wrażliwości oraz jego zdolności adaptacyjnej.
Podatek węglowy jest nakładany na zawartość pierwiastka węgla w paliwach kopalnych. Ponieważ praktycznie niemal cały węgiel z paliw kopalnych jest ostatecznie emitowany w postaci dwutlenku węgla, podatek węglowy jest ekwiwalentem opłaty od emisji nakładanej na każdą jednostkę emisji ekwiwalentu CO2. Podatek energetyczny jest nakładany na zawartość energii w paliwach w celu zmniejszenia na nią popytu i przez to obniżenia poziomu emisji dwutlenku węgla, powstałej wskutek spalania paliw kopalnych. Ustalenie podatku ekologicznego ma na celu wywarcie wpływu na zachowania ludzi (zwłaszcza decyzje gospodarcze) w sposób przyjazny dla środowiska. Międzynarodowy podatek węglowo/emisyjno/energetyczny jest nakładany, na podstawie międzynarodowego porozumienia, na poszczególne źródła energii zainteresowanych krajów. Podatek zharmonizowany zobowiązuje kraje związane porozumieniem do nałożenia podatku o tej samej wysokości na takie same źródła. Kredyt podatkowy stanowi zmniejszenie podatku w celu pobudzenia inwestycji w dany produkt (np. w technologie ograniczania emisji gazów cieplarnianych). Opłata węglowa jest tym samym, co podatek węglowy.
Mikroorganizmy żyjące w powierzchniowych warstwach systemów wodnych. Rozróżnia się fitoplankton, którego pozyskiwanie energii opiera się na fotosyntezie oraz zooplankton, który żywi się fitoplanktonem.
Percentyl jest wartością w skali od zera do stu, wskazującą odsetek wartości zbioru danych równych lub mniejszych od zadanej wartości. Percentyl jest często wykorzystywany do szacunku ekstremalnych wartości rozkładu. Na przykład 90-ty (10-ty) percentyl może być zastosowany w odniesieniu do progu dla górnych (dolnych) ekstremów.
Wewnętrznie spójny zestaw różnorodnych działań (środków) i/lub technologii, które mogą być wykorzystane przez polityków w celu osiągnięcia, założonego w wyniku realizacji określonej polityki, celu. Przez poszerzenie zakresu działań i technologii można bardziej zróżnicować ich skutki i ograniczyć niepewności.
Cecha odróżniająca dane zjawisko lub zagadnienie od innych; coś pojedynczego, wyróżniającego się, dziwnego, niepopularnego lub niezwykłego i rzadko spotykanego.
Zdolność systemu społecznego lub ekologicznego do tolerowania zakłóceń przy zachowaniu tej samej podstawowej struktury i sposobów funkcjonowania, potencjału do samoorganizacji i zdolności adaptacyjnej do warunków stresowych i zmian.
Część opadów, która nie ulega wyparowaniu i nie podlega transpiracji, lecz spływa po powierzchni ziemi powracając do cieków i zbiorników wodnych. Zobacz: Cykl hydrologiczny.
Skutki wpływu bezpośredniego na Produkt Krajowy Brutto, które można przedstawić w wartościach pieniężnych, np. zmiany wartości nakładów w rolnictwie i/lub cen produktów rolnych. Zobacz także: Skutki pozarynkowe.
Metoda analizy, która łączy wyniki i modele z nauk fizycznych, biologicznych, ekonomicznych i społecznych ze współzależnościami między tymi elementami i tworzy z nich spójne ramy do oceny stanu i konsekwencji zmian w środowisku oraz związanej z tym reakcji politycznej. Modele wykorzystywane w tego typu analizach nazwano modelami oceny zintegrowanej lub modelami oceny kompleksowej.
Praktyka identyfikowania i oceny, w kategoriach materialnych i/lub niematerialnych, efektów zmian klimatu na systemy ludzkie oraz naturalne.
Dowolny organizm, który przenosi patogeny od jednego żywiciela do drugiego.
Wyrażenie określające stopień braku wiedzy na temat danej wielkości (np. przyszłego stanu systemu klimatycznego). Niepewność może wynikać z braku informacji lub braku zgody na temat tego co jest znane czy nawet możliwe do poznania. Może mieć wiele rodzajów źródeł, od błędów kwantyfikowalnych w danych do wieloznacznie określonych koncepcji lub terminologii, lub niepewnych projekcji ludzkich zachowań. W związku z tym niepewność może być przedstawiana ilościowo, przykładowo, w postaci zakresu wartości obliczonych na podstawie różnorodnych modeli, lub może być przedstawiana jakościowo, na przykład odzwierciedlając opinię (osąd, ocenę) zespołu ekspertów (Moss i Schneider, 2000; Manning i in., 2004).
Patrz: Prawdopodobieństwo.
Wraz z nabywaniem przez badaczy i firmy wiedzy o nowych technologiach i zdobywaniem doświadczenia przez rosnącą produkcję, odkrywają oni metody usprawnienia procesów technologicznych i zmniejszenia ich kosztów. Nauka przez działanie jest rodzajem technologicznej zmiany opartej na doświadczeniu.
Nieliniowość systemu klimatycznego może prowadzić do nagłej zmiany klimatu, zwanej niekiedy gwałtowną zmianą klimatu, nagłymi zdarzeniami czy wręcz niespodziankami. Termin nagły często odnosi się do przedziałów czasowych mniejszych niż typowe, wynikające z wymuszonej reakcji. Jednak nie wszystkie nagłe zmiany klimatu muszą być wymuszone zewnętrznie. Niektóre możliwe nagłe zdarzenia, które zostały zaproponowane, obejmują istotną zmianę cyrkulacji termohalinowej, szybką deglacjację i intensywne topnienie wiecznej zmarzliny lub wzrost respiracji gleby, co prowadzi do szybkich zmian w obiegu węgla w przyrodzie. Inne zdarzenia mogą mieć charakter zupełnie nieoczekiwany na skutek silnych i szybko zmieniających się nacisków nieliniowego systemu.
Naturalna zmienność systemu klimatycznego, w szczególności w skali pór roku i dłuższych, występująca przeważnie w postaci dominujących wzorców przestrzennych i w określonych skalach czasu, jest określona przez dynamiczną charakterystykę cyrkulacji atmosferycznej i przez oddziaływanie z powierzchniami lądów i oceanów. Wzorce te są często określane mianem reżimów, mod lub telekoneksji. Przykładami są: Oscylacja Północnoatlantycka (NAO), Oscylacja Pacyficzno-Północnoamerykańska (PNA), El Niño – Oscylacja Południowa (ENSO), Północna Moda Pierścieniowa (NAM; poprzednio nazywana Oscylacją Arktyczną, AO) oraz Południowa Moda Pierścieniowa (SAM; poprzednia nazywana Oscylacją Antarktyczną, AAO). Wiele dominujących mod zmienności klimatu jest opisanych w rozdziale 3.6 Raportu Grupy Roboczej I.
Modele typu „góra-dół” (tzw. zstępujące) mają zastosowanie w teorii makroekonomii oraz w metodach ekonometrycznych i optymalizacyjnych do (agregowania) porządkowania zmiennych ekonomicznych. Wykorzystując dane historyczne w zakresie konsumpcji, cen, dochodów, oraz kosztów czynników produkcji modele typu „góra-dół” pozwalają ocenić ostateczny popyt na towary i usługi, oraz zapotrzebowanie z głównych sektorów, takich jak sektor energetyczny, transportu, rolnictwa i przemysłu. Niektóre modele typu „góra-dół” obejmują dane technologiczne, zawężając tym samym lukę dzielącą je od modeli typu „dół-góra” (tzw. wstępujących).
Modele typu „dół-góra” prezentują rzeczywistość przez agregację cech charakterystycznych, określonych działań i procesów, uwzględniając uwarunkowania technologiczne, inżynieryjne i kosztowe. Zobacz także: Modele typu „góra-dół”.
Numeryczna reprezentacja systemu klimatycznego oparta na fizycznych, chemicznych i biologicznych właściwościach jego składowych, ich interakcji i sprzężeń zwrotnych, obejmująca wszystkie lub wybrane jego znane cechy. System klimatyczny może być reprezentowany przez modele o różnym stopniu złożoności, tj. do każdej jego składowej bądź kombinacji składowych można zidentyfikować spektrum lub hierarchię modeli, różniących się takimi aspektami, jak np. liczba wymiarów przestrzennych, stopień reprezentowania wprost fizycznych, chemicznych lub biologicznych procesów, lub poziom zastosowanej parametryzacji empirycznej. Sprzężone Atmosferyczno-Oceaniczne Modele Ogólnej Cyrkulacji (Coupled Atmosphere-Ocean General Circulation Models, AOGCMs) umożliwiają przedstawienie systemu klimatycznego w postaci najbardziej kompleksowej jaka obecnie jest dostępna. Aktualnie modele ewoluują w kierunku bardziej złożonych, z interaktywnym chemizmem i biologią (zobacz: Grupa Robocza I, rozdział 8). Modele klimatyczne są wykorzystywane jako narzędzie badawcze do obserwacji i symulacji klimatu oraz do celów operacyjnych, obejmujących miesięczne, sezonowe oraz roczne przewidywania klimatu.
Lokalna (endemiczna) lub epidemiczna choroba pasożytnicza, wywołana przez gatunek z rodzaju Plasmodium (Protozoa) i przenoszona na ludzi przez komary z rodzaju Anopheles; wywołująca ataki wysokiej gorączki i zaburzenia systemowe, atakująca około 300 milionów ludzi i zabijająca około 2 miliony z nich rocznie na całym świecie.
Technologiczna zmiana lub zastąpienie, które zmniejszają zapotrzebowanie na surowce oraz ograniczają emisje na jednostkę produkcji. Mimo, że szereg społecznych, ekonomicznych i technologicznych strategii może prowadzić do redukcji emisji, w kontekście zmiany klimatu, łagodzenie oznacza wdrażanie polityki zmniejszającej emisje gazów cieplarnianych i wzmacniającej pochłaniacze.
Typ roślinności zdominowanej przez drzewa. Istnieje wiele definicji pojęcia „las”, odzwierciedlających znaczne różnice w warunkach biogeofizycznych, strukturze społecznej i gospodarce. Określone kryteria mają zastosowanie w Protokole z Kioto. Więcej na temat terminu las i związanych z nim pojęć pokrewnych, takich jak zalesianie, ponowne zalesianie i wylesianie w raporcie IPCC w sprawie użytkowania gruntów, zmiany użytkowania gruntów i leśnictwa (IPCC Report on Land Use, Land-Use Change and Forestry, 2000). Zobacz także raport dotyczący definicji i wariantów metodycznych inwentaryzacji emisji bezpośrednio spowodowanej działalnością ludzką prowadzącą do degradacji lasów i niszczenia innych formacji roślinnych (Report on Definitions and Methodological Options to Inventory Emissions from Direct Human-induced Degradation of Forests and Devegetation of Other Vegetation Types – IPCC, 2003).
Koszty mierzone zazwyczaj jako zmiany wzrostu Produktu Krajowego Brutto, względnie jako utrata dobrobytu lub spadek konsumpcji.
Koszty planowania, przygotowywania, ułatwiania i wdrażania środków adaptacji, w tym koszty pośrednie.
Konsumpcja (wykorzystanie) zasobów, takich jak czas pracy, kapitał, materiały, paliwa itp., jako konsekwencja działania. W ekonomii wszystkie zasoby są wyceniane po kosztach alternatywnych, będących wartością najbardziej opłacalnego, alternatywnego ich wykorzystania. Koszty są definiowane w różny sposób i przy różnych założeniach wpływających na ich wysokość. Wyróżnia się: koszty administracyjne, koszty szkód (wobec ekosystemów, ludzi i gospodarek z powodu negatywnego wpływu zmian klimatu) oraz koszty wdrażania związane ze zmianami obowiązujących zasad i regulacji, z wysiłkami na rzecz budowania zdolności realizacyjnych, z rozpowszechnianiem informacji, ze szkoleniami i edukacją itp. Koszty prywatne są ponoszone przez jednostki indywidualne, przedsiębiorstwa lub inne podmioty prywatne, które podejmują działanie, natomiast koszty społeczne obejmują także zewnętrzne koszty środowiska i społeczeństwa jako całości. Przeciwieństwem kosztów są korzyści czy zyski (zwane czasem kosztami negatywnymi). Różnicę między kosztami a korzyściami (zyskami) stanowią koszty netto.
Oczekuje się, że zmiana klimatu, zwłaszcza umiarkowana, będzie miała zarówno pozytywny jak i negatywny wpływ na sektory rynkowe, o znacznym zróżnicowaniu między sektorami i regionami, zależnie od szybkości, jak i skali zmiany klimatu. Suma rynkowych korzyści i kosztów we wszystkich sektorach i regionach w danym okresie stanowi korzyści rynkowe netto. Nie obejmują one żadnych skutków pozarynkowych.
Uniknięte koszty związane ze szkodami lub odniesione korzyści z przyjęcia i wdrożenia działań adaptacyjnych.
Klimat jest na ogół określany jako średnie warunki pogodowe lub bardziej rygorystycznie, jako statystyczny obraz średniej i zmienności odpowiednich wielkości w okresach trwających od miesięcy po tysiące i miliony lat. Zgodnie z wytycznymi Światowej Organizacji Meteorologicznej klasycznym okresem uśredniania różnych zmiennych jest 30 lat. Najczęściej monitoruje się zmienne związane z powierzchnią Ziemi, takie jak temperatura, ilość opadów czy wiatr. Klimat jest stanem, mając na uwadze również obraz statystyczny, systemu klimatycznego. W różnych częściach niniejszego raportu stosuje się różne okresy uśredniające, np. 20 lat.
Ewolucja w oparciu o zbiór technologicznych, ekonomicznych, społecznych, instytucjonalnych, kulturowych i biofizycznych cech charakterystycznych, które determinują interakcje między systemami ludzkimi i naturalnymi, obejmującymi profile produkcyjne i konsumpcyjne we wszystkich krajach w danym czasie. Alternatywne ścieżki rozwoju odnoszą się do różnych możliwych kierunków rozwoju, wśród których jedną z wielu możliwości jest również kontynuowanie obecnych trendów.
Podstawowe wyposażenie, narzędzia, jednostki produkcyjne, instalacje i usługi niezbędne do rozwoju i działania organizacji, miasta lub narodu.
Element systemu klimatycznego, w skład którego wchodzą powierzchnia wodna Ziemi oraz wody poniżej powierzchni terenu, takie jak oceany, morza, rzeki, jeziora, wody podziemne itp.
Globalna temperatura przy powierzchni Ziemi stanowi uśrednioną wartość, globalnej temperatury powietrza. Jednakże, ze względu na zmienność w czasie stosuje się odchylenia od średniej wieloletniej zamiast wartości bezwzględnych. Oblicza się je najczęściej w stosunku do przestrzennie uśrednionych wartości temperatury przy powierzchni morza lub przy powierzchni ziemi.
Proces, w wyniku którego rośliny zielone, glony i niektóre bakterie pozyskują dwutlenek węgla z powietrza (lub wodorowęglan z wody), aby wytworzyć węglowodany. Istnieje kilka sposobów fotosyntezy z różnymi implikacjami koncentracji dwutlenku węgla w atmosferze.
Dziedzina badań naturalnych, okresowo powtarzających się w systemach biologicznych zjawisk (np. etapy rozwoju, migracje) i ich związków z klimatem i zmianami sezonowymi.
Proces parowania wody z powierzchni Ziemi i transpiracja roślinności.
Energochłonność jest to stosunek wielkości wykorzystania energii do uzyskanych efektów gospodarczych lub fizycznych. Na poziomie krajowym energochłonność wyraża stosunek całkowitego zużycia energii pierwotnej lub wykorzystania energii finalnej do Produktu Krajowego Brutto. Na poziomie określonego rodzaju działalności można stosować również fizyczne wielkości w mianowniku, np. litry paliwa na km przejechanej trasy.
Ilość dostarczonej pracy lub ciepła. Energia występuje pod różnymi postaciami i staje się użyteczna dla człowieka, jeżeli przepływa z jednego miejsca w drugie lub jeżeli zostaje przekształcona w inną postać. Energia pierwotna (zwana również źródłem energii) jest energią zawartą w zasobach naturalnych (np. w węglu, ropie naftowej, gazie ziemnym, uranie), która nie została poddana żadnemu antropogenicznemu przetworzeniu. Aby stać się energią użytkową (np. światło), energia pierwotna musi być przekształcona i przetransportowana. Energia odnawialna jest pozyskiwana przy użyciu technologii bezwęglowych z ciągłych i powtarzających się strumieni energii występujących w środowisku naturalnym, takich jak energia słoneczna, wodna, wiatrowa, energia pływów i fal, geotermalna oraz przy użyciu technologii węglowo obojętnych, takich jak biomasa. Ukryta energia wewnętrzna jest wykorzystywana do produkcji substancji materialnych (takich jak metale przetworzone lub materiały budowlane) i oznacza energię wykorzystywaną w procesie produkcyjnym na wszystkich etapach produkcji.
Zjawisko rzadko występujące na danym terenie i w danej porze roku. Pojęcie „rzadkie” jest szerokie lecz ekstremalne zjawisko pogodowe występuje zazwyczaj tak rzadko, że mieści się w przedziale wartości 10-ego lub 90-ego percentyla zaobserwowanej funkcji gęstości prawdopodobieństwa lub rzadziej. Termin ten określający pogodę ekstremalną w rozumieniu bezwzględnym może różnić się w zależności od miejsca występowania. Pojedyncze zjawiska ekstremalne nie mogą być w sposób prosty i bezpośredni przypisane antropogenicznej zmianie klimatu, ponieważ zawsze występuje określone prawdopodobieństwo, że analizowane zjawisko powstało w wyniku naturalnych procesów. Jeśli układ ekstremalnej pogody utrzymuje się przez pewien okres, np. porę roku, może być sklasyfikowany jako ekstremalne zjawisko klimatyczne, szczególnie jeżeli przekracza średnie lub sumaryczne wartości (np. susza lub ulewne deszcze w skali pory roku).
Na ekosystem składają się dwa składniki: biocenoza – czyli ogół organizmów występujących na danym obszarze powiązanych ze sobą, biotop – czyli nieożywione elementy tego obszaru, a więc środowisko zewnętrzne. Wielkość ekosystemu może wahać się od bardzo małych powierzchni aż do całej kuli ziemskiej.
Stosunek użytecznej energii uzyskanej z systemu, procesu przemiany lub działalności, do energii dostarczonej.
Gazy cieplarniane skutecznie pochłaniają cieplne promieniowanie podczerwone, emitowane przez powierzchnię Ziemi, przez samą atmosferę i przez chmury. Atmosfera emituje promieniowanie we wszystkich kierunkach, w tym w dół w kierunku powierzchni Ziemi. A więc gazy cieplarniane zatrzymują ciepło przy powierzchni ziemi i w troposferze. Proces ten określany jest jako efekt cieplarniany. Promieniowanie podczerwone w troposferze jest ściśle związane z temperaturą atmosfery. W troposferze temperatura zwykle spada wraz z wysokością. Promieniowanie podczerwone emitowane w kosmos zaczyna się na wysokości o temperaturze, średnio, około –19°C, i jest zrównoważone dochodzącym promieniowaniem słonecznym, natomiast temperatura przy powierzchni Ziemi utrzymuje się na znacznie wyższym poziomie – około +14°C. Zwiększenie koncentracji gazów cieplarnianych prowadzi do wzrostu współczynnika pochłaniania promieniowania podczerwonego w atmosferze a przez to do silniejszego wypromieniowania w kosmos z większych wysokości przy niższych temperaturach. Powoduje to wymuszenie radiacyjne, które prowadzi do wzmocnienia efektu cieplarnianego, czyli tzw. wzmocnionego efektu cieplarnianego.
Działaniami, środkami są technologie, procesy i praktyki zmniejszające emisje gazów cieplarnianych lub skutki poniżej oczekiwanego w przyszłości poziomu. Przykładami takich środków mogą być technologie wykorzystujące odnawialne źródła energii, procesy minimalizujące produkcję odpadów, upowszechnianie transportu publicznego itp. Zobacz także: Polityka.
Nieformalne programy, zobowiązania i deklaracje, w wyniku których strony (poszczególne firmy lub grupy firm) rozpoczynające działalność ustalają własne cele i często prowadzą własny monitoring i sprawozdawczość.
CO2. Naturalnie występujący gaz, także jako produkt uboczny spalania paliw kopalnych, takich jak ropa naftowa, gaz ziemny czy węgiel oraz powstający w wyniku spalania biomasy, jak też zmian użytkowania gruntów i innych procesów przemysłowych. Dwutlenek węgla jest głównym antropogenicznym gazem cieplarnianym, który wpływa na bilans radiacyjny Ziemi. Ponieważ jest również gazem odniesienia do pomiarów innych gazów cieplarnianych, jego Wskaźnik potencjalnego ocieplenia globalnego wynosi 1.
Obszar, z którego wody spływają do jednego systemu rzecznego.
Cykl, w którym parująca z oceanów i powierzchni lądowej woda jest przenoszona przez cyrkulację atmosferyczną w formie pary wodnej, ulega kondensacji tworząc chmury, opada ponownie w postaci deszczu lub śniegu, następnie pozyskiwana jest przez drzewa i rośliny, spływa po powierzchni ziemi, infiltruje w glebę, ponownie zasila wody podziemne, spływa do rzek i ostatecznie wraz z nimi do oceanów, skąd znowu wyparowuje (AMS, 2000). Różne systemy ujęte w cyklu hydrologicznym są zazwyczaj nazywane systemami hydrologicznymi.
Choroba przenoszona z jednej osoby na drugą lub ze zwierząt na ludzi. Zarażenie może nastąpić wskutek bezpośredniego kontaktu fizycznego, przez zainfekowane przedmioty, za pośrednictwem nosiciela choroby, przez skażoną wodę lub przez rozprzestrzenianie drogą kropelkową w wyniku kaszlu lub wydychanego powietrza.
Gazy cieplarniane są elementami składowymi atmosfery (zarówno pochodzenia naturalnego jak i antropogenicznego), które absorbują i emitują promieniowanie o określonych długościach fal w zakresie widma cieplnego promieniowania podczerwonego emitowanego przez powierzchnię Ziemi, samą atmosferę oraz chmury. Ta właściwość gazów cieplarnianych wywołuje efekt cieplarniany. Para wodna (H2O), dwutlenek węgla (CO2), podtlenek azotu (N2O), metan (CH4) i ozon (O3) są podstawowymi gazami cieplarnianymi w ziemskiej atmosferze. Ponadto, w atmosferze występuje szereg gazów cieplarnianych pochodzenia wyłącznie antropogenicznego, takich jak halowęglowodory i inne substancje, zawierające chlor i brom, objęte Protokołem Montrealskim. Oprócz CO2, N2O i CH4, Protokół z Kioto obejmuje także sześciofluorek siarki (SF6), fluorowęglowodory (HFCs) oraz perfluorowęglowodory (PFCs).
Część systemu Ziemi, obejmująca wszystkie ekosystemy i organizmy żywe, zarówno w atmosferze, jak i na lądzie (biosfera lądowa) lub w oceanach (biosfera morska), w tym uzyskana martwa materia organiczna, taka jak odchody, odpadki, materia organiczna gleby lub szczątki pochodzenia oceanicznego.
Całkowita masa organizmów żywych na danym obszarze lub przestrzeni; obecnie obumarłe rośliny są często zaliczane do biomasy jako martwa biomasa. Biomasa wyrażana jest jako sucha masa lub w postaci zawartości energii, węgla lub azotu.
Dowolna przeszkoda na drodze do osiągnięcia celu, adaptacji lub potencjału łagodzącego, która może zostać pokonana lub złagodzona przez realizację odpowiedniej polityki, programu lub podejmowane działania. Usuwanie barier obejmuje bezpośrednią korektę niekorzystnych wyników rynkowych lub zmniejszenie kosztów transakcyjnych w sektorze publicznym i prywatnym, np. przez wzmocnienie zdolności instytucjonalnej, redukcję ryzyka i niepewności, ułatwienie przeprowadzania transakcji na rynku oraz wymuszenie stosowania polityki regulacyjnej.
Wytworzony przez ludzi lub wynikający z ich działania.
Strefa biogeograficzna obejmująca stoki powyżej granicy lasu, charakteryzująca się obecnością roślin zielnych tworzących rozetki oraz niskich, krzaczastych wolno rosnących roślin drzewiastych (krzewinek).
Część promieniowania słonecznego odbijana przez powierzchnię lub obiekt, często wyrażana procentowo w stosunku do promieniowania padającego. Powierzchnie pokryte śniegiem mają wysokie albedo; albedo gleb waha się od wysokiego do niskiego, tereny porośnięte roślinnością i oceany zaś mają niskie albedo. Albedo kuli ziemskiej jest zróżnicowane głównie w zależności od stopnia zachmurzenia i zmian pokrycia powierzchni (śnieg, lód, tereny zielone, powierzchnia wody i powierzchnia lądu).
Słońce charakteryzują okresy wysokiej aktywności, obserwowane na podstawie szeregu plam słonecznych, wydajności radiacyjnej, aktywności magnetycznej oraz emisji wysokoenergetycznych cząsteczek. Ta zmienność występuje w różnych przedziałach czasowych.
Unoszący się w powietrzu zbiór stałych lub ciekłych cząsteczek o typowych rozmiarach od 0,01 do 10 mikrometrów (jedna milionowa metra), które utrzymują się w atmosferze przez przynajmniej kilka godzin. Aerozole mogą mieć zarówno naturalne, jak i antropogeniczne pochodzenie. Aerozole w różny sposób mogą wpływać na klimat: bezpośrednio przez rozpraszanie i pochłanianie promieniowania oraz pośrednio przez działania, jako jądra kondensacji chmur lub modyfikowanie optycznych właściwości i żywotności chmur.
Inicjatywy i środki służące zmniejszeniu podatność naturalnych i ludzkich systemów na zaistniałe lub oczekiwane skutki zmian klimatu. Istnieją różne rodzaje adaptacji, np. wyprzedzająca i reaktywna, prywatna i publiczna czy autonomiczna i planowana. Do przykładów należą: wznoszenie zapór rzecznych lub wałów przybrzeżnych, zamiana bardziej wrażliwych roślin na bardziej odporne na zmiany temperatury itp.
Praktyczne zastosowanie wiedzy w celu osiągnięcia określonych zadań, które obejmują zarówno sztuczne wytwory techniki (sprzęt, urządzenia), jak i (społeczną) informację („oprogramowanie”, know-how do produkcji i wykorzystania sztucznych wytworów).
Gazowa powłoka otaczająca Ziemię. Sucha atmosfera składa się niemal w całości z azotu (78,1% objętości mieszaniny gazów) i tlenu (20,9%) oraz z wielu gazów śladowych, takich jak argon (0,93%), hel i radiacyjnie aktywne gazy cieplarniane, takie jak dwutlenek węgla (0,035%) i ozon. Dodatkowo atmosfera zawiera parę wodną, której ilości są bardzo zróżnicowane, lecz na ogół oscylują wokół 1% objętości mieszaniny. Atmosfera zawiera ponadto chmury i aerozole.
Glossaries of the contributions of Working Groups I, II and III to the IPCC Fourth Assessment Report.
AMS, 2000: AMS Glossary of Meteorology, 2nd Ed. American Meteorological Society, Boston, MA, http://amsglossary.allenpress.com/glossary/browse.
Cleveland C.J. and C. Morris, 2006: Dictionary of Energy, Elsevier, Amsterdam, str. 502
Heim, R.R., 2002: A Review of Twentieth-Century Drought Indices Used in the United States. Bull. Am. Meteorol. Soc., 83, 1149–1165
IPCC, 1996: Climate Change 1995: The Science of Climate Change. Contribution of Working Group I to the Second Assessment Report of theIntergovernmental Panel on Climate Change [Houghton., J.T., et al. (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 572 str.
IPCC, 2000: Land Use, Land-Use Change, and Forestry. Special Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Watson, R.T., et al. (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 377 str.
IPCC, 2003: Definitions and Methodological Options to Inventory Emissions from Direct Human-Induced Degradation of Forests and Devegetation of Other Vegetation Types [Penman, J., et al. (eds.)]. The Institute for Global Environmental Strategies (IGES), Japan , 32 str.
IUCN, 1980: The World Conservation Strategy: living resource conservation for sustainable development, Gland, Switzerland, IUCN/UNEP/WWF.
Manning, M., et al., 2004: IPCC Workshop on Describing Scientific Uncertainties in Climate Change to Support Analysis of Risk of Options. Workshop Report. Intergovernmental Panel on Climate Change, Geneva.
Moss, R., and S. Schneider, 2000: Uncertainties in the IPCC TAR: Recommendations to Lead Authors for More Consistent Assessment and Reporting. In: IPCC Supporting Material: Guidance Papers on Cross Cutting Issues in the Third Assessment Report of the IPCC. [Pachauri, R., T. Taniguchi, and K. Tanaka (eds.)]. Intergovernmental Panel on Climate Change, Geneva, str. 33–51.
Nakičenovič, N., and R. Swart (eds.), 2000: Special Report on Emissions Scenarios. A Special Report of Working Group III of the Intergovernmental Panel on Climate Change. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, 599 str.
Van Everdingen, R. (ed.): 1998. Multi-Language Glossary of Permafrost and Related Ground-Ice Terms, revised May 2005. National Snow and Ice Data Center/World Data Center for
Ilość pobranej wody bezpowrotnie utraconej podczas jej wykorzystania (przez parowanie i wytwarzanie produktów). Zużycie wody równe jest poborowi wody pomniejszonemu o przepływ zwrotny.
Idea zrównoważonego rozwoju została wprowadzona do Światowej Strategii Ochrony Przyrody (World Conservation Strategy, IUCN 1980) i ma swoje korzenie w koncepcji zrównoważonego społeczeństwa i zarządzania zasobami odnawialnymi. Przyjęta przez Światową Komisję ds. Środowiska i Rozwoju (WCED) w 1987 roku oraz przez Konferencję w Rio w 1992 roku jako proces zmian polegających na harmonizacji pozyskiwania zasobów, kierunków inwestycji, orientacji na rozwój technologiczny oraz zmian instytucjonalnych a także na wzmocnieniu obecnego i przyszłego potencjału w celu zaspokojenia ludzkich potrzeb i aspiracji. Rozwój zrównoważony łączy ze sobą wymiar: polityczny, społeczny, ekonomiczny i środowiskowy.
Zmienność klimatu odnosi się do zmian stanów średnich i innych danych statystycznych dotyczących klimatu (takich jak odchylenia standardowe czy występowanie ekstremów itp.) we wszystkich wymiarach przestrzennych i czasowych z wyjątkiem tych, które wynikają z pojedynczych zdarzeń pogodowych. Zmienność może być wynikiem naturalnych procesów wewnętrznych zachodzących w ramach systemu klimatycznego (zmienność wewnętrzna) lub zmian w naturalnym względnie antropogenicznym wymuszeniu zewnętrznym (zmienność zewnętrzna). Zobacz także: Zmiana klimatu.
Przykładowo zmiany dotyczące względnego udziału Produktu Krajowego Brutto, wytwarzanego w gospodarce przez sektor przemysłowy, rolny i usługowy. Uogólniając, są to zmiany systemowe, w oparciu o które pewne elementy są wymieniane na nowe lub zastępowane innymi.
Rozpatrywana głównie w kategoriach doskonalenia technologicznego, tj. pozwalającego na uzyskanie większej ilości lub lepszej jakości towarów i usług przy wykorzystaniu określonych środków (czynników produkcji). Modele gospodarcze wyróżniają autonomiczne (egzogeniczne), endogeniczne oraz wymuszone (wzbudzone) zmiany technologiczne. Autonomiczne (egzogeniczne) zmiany technologiczne są narzucone z zewnątrz modelu, zazwyczaj w postaci trendów czasowych oddziałujących na zapotrzebowanie na energię lub wzrost produkcji światowej. Endogeniczne zmiany technologiczne są wynikiem działalności gospodarczej w obrębie modelu, tj. wybór technologii jest zawarty w modelu i ma wpływ na zapotrzebowanie na energię i/lub wzrost gospodarczy. Wymuszone zmiany technologiczne implikują endogeniczne zmiany technologiczne lecz dodatkowo powodują dalsze zmiany wymuszone polityką lub środkami takimi jak podatki węglowe umożliwiające podejmowanie prac badawczo-rozwojowych.
Poziom morza może ulec zmianie, zarówno globalnie jak i lokalnie, wskutek (i) zmian kształtu basenu oceanicznego, (ii) zmian całkowitej masy wody, oraz (iii) zmian gęstości wody. Poszczególne czynniki prowadzące do podniesienia się poziomu mórz spowodowanego globalnym ociepleniem obejmują: przyrost masy wód spowodowany topnieniem śniegów i lodów oraz zmianą gęstości wód spowodowaną ich ocieplaniem i zmianami zasolenia. O względnym podniesieniu poziomu morza mówimy lokalnie w przypadku podniesienia się poziomu oceanu względem lądu, czego przyczyną może być podniesienie oceanu i/lub zapadanie się lądu. Zobacz także: Średni poziom morza, Rozszerzalność cieplna.
Słownik stanowi wyciąg ze słownika zamieszczonego w czwartym raporcie oceniającym IPCC z r 2007 (http://www.ipcc.ch)
Copywrite by Klimada © 2013 Projekt i wykonanie Kompan.pl